เราจะใช้คำว่า"ข้อเท็จจริงหรือข้อจริง "ในวิทยาศาสตร์ได้หรือไม่

          ความหมายของข้อเท็จจริงตามพจนานุกรมไทย   ได้ให้ความหมายว่า ข้อความหรือเหตุการณ์ที่เป็นมาหรือที่เป็นอยู่ตามจริง ส่วนคำว่า Fact ตามพจนานุกรมอังกฤษ-ไทย ได้ให้ความหมายว่า ความจริง แต่ในทางวิทยาศาสตร์นั้นใช้ Fact ในแง่ความจริงเชิงเดี่ยว ซึ่งหมายถึง ด้านความจริงไม่มีข้อที่เป็นเท็จ ซึ่งปรากฏการณ์ทางธรรมชาติ (phenomenon ) จะมีสิ่งที่สังเกตได้ด้วยประสาทสัมผัสทั้ง ๕ คือ ตา หู จมูก ลิ้น และ กายสัมผัส ข้อมูลที่สังเกตได้นั้นล้วนแต่เป็น Fact ถ้าข้อมูลที่สังเกตได้แล้วไม่ใช่ Fact ก็จะหมายถึงข้อมูลที่ได้นั้นเป็นข้อมูลที่ผสมความเห็น ความเชื่อ หรือประสบการณ์แฝง จึงกลายเป็นว่า Fact มีความหมายเป็นไทยว่า ข้อเท็จจริง  จริงหรือ... ข
         
           ปรากฎการณ์ทางธรรมชาติจะมีเหตุการณ์ย่อย (Event) ที่แฝงอยู่ และเรียงต่อกันอย่างมีความสัมพันธ์ซึ่งกันและกัน แต่ละ Fact ที่ประกอบเป็นลำดับเหตุการมีความเป็นจริงเสมอ...
           เมื่อเราใช้ Fact ที่ไม่สนับสนุนเรา(Disagree Fact) ก็มักจะว่าเป็นข้อเท็จ  ส่วน Fact ที่สนับสนุนเรา(Agree Fact) ก็จะเรียนว่าข้อจริงงั้นหรือ...
           ตัวอย่างเหตุการณ์ทางธรรมชาติที่ปรากฏ ให้นักเรียนศึกษารอยที่ปรากฏบนพื้นแล้วให้นักเรียนจำแนกรอยดังกล่าว

ที่มาของภาพ http://ohiodnr.com/tabid/19449/default.aspx

เมื่อนักเรียนมีใบความรู้เรื่องรอยเท้าสัตว์ แน่นอนเลยที่เดียวที่นักเรียนจะพบร่องรอยบนพื้นดินก็ต้องสันนิษฐานในเบื้องต้นก่อนการลงข้อสรุปว่าเป็นร้อยเท้า.... แน่นอน

แต่ถ้านักเรียนได้พบสถานการณ์จริงคล้ายดังภาพกับข้อมูลที่นักเรียนมีอยู่ เขาจะสรุปร่องรอยดังกล่าวอย่างไร...

ที่มา http://photobee1.blogspot.com/2011/02/day-five-of-my-log-of-searcher-natural.html

ตัวอย่างการบันทึกที่สะท้อน NOS เช่น ร่องรอยบนพื้นทราย แต่ละรอยจะเป็นร่องคู่  พบรอยหนักเบาไม่เท่ากัน  มี track pattern เป็นช่วงคู่ เป็นต้น ส่วนการบันทึกข้อสังเกตที่ใส่ความคิดเห็น เช่น เป็นรอยเท้าสัตว์ เป็นรอยของเท้า มีร้อยเท้าของสัตว์สองชนิด เป็นต้น การบันทึกข้อสังเกตแบบหลังนี้ล้วนแต่โอกาสที่จะเกิดข้อเท็จ เนื่องจากประสบการณ์หรือข้อมูลที่มีอยู่จึงรีบแทรกข้อความเห็นปนข้อสังเกตอย่างชัดเช่น เมื่อสิ่งที่พบเป็น Fact แต่ขั้นตอนการบันทึกข้อมูลที่ได้จากการสังเกต เพื่อที่จะนำข้อมูลดังกล่าวนั้นไปใช้ประโยชน์ในด้านอื่น ๆ นั้น จำเป็นต้องเป็น Fact คือ ข้อจริงเสมอ ดังนั้นการเลือกใช้ Fact ในทางวิทยาศาสตร์จึงต้องได้ Fact ตามระเบียบแบบแผนของการสังเกตซึ่งอยู่บนลักษณะของธรรมชาติวิทยาศาสตร์ (Nature of Science : NOS)